Οι Άγιοι

Μέ τήν μακραίωνα ἱστορία τῆς Μονῆς καί τῶν ἐξαρτημάτων της, μετοχίων ἤ ἁγιορειτικῶν κελλιῶν πού ἀνήκουν σ᾿ αὐτήν, συνδέονται ἀρκετοί ῞Αγιοι, μερικοί ἐκ τῶν ὁποίων μάλιστα διεδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στήν πνευματικότητα καί τήν ἱστορία τοῦ ἁγιορειτικοῦ μοναχισμοῦ. 

α) ῞Αγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς (1297-1359). ῾Ο πατέρας τοῦ ῾Ησυχασμοῦ, ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, ἀσκήτευσε ἐπί μακρό χρονικό διάστημα στό ῞Αγιον ῎Ορος, τόσο πρό τοῦ 1325 καί μετά τό 1331, ὅσο καί μετά τήν ἐκλογή του στόν ἀρχιεπισκοπικό θρόνο τῆς Θεσσαλονίκης τό 1347. Σύμφωνα μέ τήν παράδοση, ἀσκήτευσε γιά κάποιο διάστημα καί στήν περιοχή τῆς Μονῆς. ῎Αλλωστε, ἡ ἵδρυση τῆς Μονῆς συμπίπτει μέ τήν περίοδο τῆς ἀρχιερατείας του στή Θεσσαλονίκη. ῾Η μνήμη του ἑορτάζεται τήν 14η Νοεμβρίου καί τήν Β´ Κυριακή τῶν Νηστειῶν. 

β) ῞Αγιος Κάλλιστος Α´, Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (τέλ. 13ου αἰῶνος-1363/4). ῾Ο πατριάρχης Κάλλιστος Α´, μαθητής καί βιογράφος τοῦ ὁσίου Γρηγορίου τοῦ Σιναΐτου, ἀσκήτευσε ἐπί ἀρκετές δεκαετίες στό ῞Αγιον ῎Ορος (Σκήτη Μαγουλᾶ, Μονή ᾿Ιβήρων κ.ἀ.). ῾Υπῆρξε μάλιστα δεσπόζουσα φυσιογνωμία στήν ᾿Αθωνική μοναστική πολιτεία, ἐάν κρίνουμε ἀπό τό γεγονός ὅτι ὑπογράφει τόν ῾Αγιορειτικό Τόμο τό 1340, ἀποστέλλεται ὡς ἐκπρόσωπος τῶν ῾Αγιορειτῶν στήν Βασιλεύουσα τό 1342 καί ὁρίζεται μέλος τῆς ἐπιτροπῆς διώξεως τῶν αἱρετικῶν Βογομίλων ἀπό τό ῞Αγιον ῎Ορος.

Σύμφωνα μέ ἰσχυρή ἁγιορειτική παράδοση, ἡ ὁποία καταγράφεται ἀπό τόν ὅσιο Νικόδημο23, τόν ᾿Ιάκωβο Νεασκητιώτη24 καί τόν Σμυρνάκη, ὁ Κάλλιστος εἶχε ἀσκητεύσει καί στό Κάθισμα τοῦ ὁσίου ᾿Ονουφρίου, σέ μικρή ἀπόσταση βορείως τῆς Μονῆς. ῾Ο ὅσιος Νικόδημος μάλιστα σημειώνει στόν Συναξαριστή του (22 Νοεμβρίου) χαρακτηριστικά· «ἐγώ ἀνέγνων γράμμα τοῦ ἰδίου τούτου Καλλίστου εὑρισκόμενον ἐν τῇ βασιλικῇ ταύτῃ μονῇ (τοῦ Παντοκράτορος), ἐν ᾧ ὁ ἴδιος ἀναφέρει ὅτι ἡσύχαζεν ἐν τῷ ἡσυχαστηρίῳ τοῦ ἁγίου ᾿Ονουφρίου τῷ ἔξω τῆς μονῆς τοῦ Παντοκράτορος εὑρισκομένῳ καί ὅτι ἡ μονή αὕτη εἶναι ἰδική του».

῾Η τελευταία αὐτή νύξη τοῦ ὁσίου Νικοδήμου σχετίζεται μέ τό γεγονός ὅτι τό ὄνομα τοῦ Καλλίστου συνδέεται, ὡς γνωστόν, μέ τήν ἵδρυση καί τίς ἀπαρχές τοῦ ἱστορικοῦ βίου τῆς Μονῆς. Σύμφωνα μέ τίς σωζόμενες μαρτυρίες ὁ Κάλλιστος ἐγκαινίασε τό Καθολικό τῆς Μονῆς, ἀλλά καί ἐφοδίασε τούς μοναχούς της μέ τό πρῶτο Τυπικό γιά τόν εὔρυθμο ἐσωτερικό βίο τῆς πατριαρχικῆς πλέον Μονῆς. Τό ἰδιαίτερο δέ ἐνδιαφέρον του γιά τή Μονή, τό ὁποῖο ἐπισημαίνει καί ὁ ὅσιος Νικόδημος, διαφαίνεται ἀπό ὅσα ὁ ἴδιος ἔγραφε σέ ἀπολεσθέν σιγίλλιό του, ἀπευθυνόμενος πρός τούς παντοκρατορινούς μοναχούς· «Τὴν κατὰ Θεὸν πρὸς τὴν ὑμετέραν ἀγάπην εἰλικρινῆ διάθεσιν τῆς ἡμῶν μετριότητος ἔγνωτε ἀριδήλως ἅπαντες· καὶ οἷον πόθον ἔσχηκα καὶ στοργὴν πρὸς ταύτην τὴν ἱερὰν καὶ σεβασμίαν Μονήν, ὥστε τὰ δέοντα αὐτῇ ἀπαρτίσαι». ῾Η μνήμη τοῦ ἁγίου Καλλίστου τιμᾶται στίς 22 Νοεμβρίου καί στίς 20 ᾿Ιουνίου. 

γ) ῞Αγιος Νήφων Β´, Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (1418-1508). ῾Ο ἅγιος Νήφων Β´, Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, ὁ ἀπό Θεσσαλονίκης, ἐγκαταβίωσε σέ ἀρκετές ἁγιορειτικές μονές καί θεωρεῖται νέος κτίτορας τῆς Μονῆς Διονυσίου. Σύμφωνα μέ τόν βιογράφο του, κατά τήν πρώτη ἄφιξή του στό ῞Αγιον ῎Ορος καί πρό τῆς ἐγκαταβιώσεώς του στή Μονή Διονυσίου, ὁ ἅγιος Νήφων ἐπισκέφθηκε τή Μονή Κουτλουμουσίου καί ἐν συνεχείᾳ τή Μονή Παντοκράτορος, «ποιήσας χρόνον». ᾿Ακολούθως ἐγκαταβίωσε στό σπήλαιο «Κρήτη», τό ὁποῖο βρισκόταν κοντά στίς Καρυές, στήν περιοχή πού ἀνήκει στή Μονή. Σύμφωνα μέ τόν βιογράφο του, ἐπρόκειτο γιά τόπο «εἰς τὸν ὁποῖον ἐκατοίκουν θαυμάσιοι ἄνδρες μὲ μεγάλην στενοχωρίαν καὶ ἄκραν κακοπάθειαν, τοὺς ὁποίους ἐθαύμασεν ὁ μακάριος Νήφων διὰ τὴν ὑπερβολικήν τους ὑπομονήν. ῞Οθεν ἔμεινε μετ᾿ αὐτῶν διδάσκων καὶ διδασκόμενος, ζῶντας μὲ τὴν καλλιγραφίαν του». ῾Η μνήμη τοῦ ἁγίου Νήφωνος ἑορτάζεται στίς 11 Αὐγούστου. 

δ) ῞Αγιος Θεωνᾶς Α´, Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης (16ος αἰώνας). ῾Ο ἅγιος Θεωνᾶς, ὁ ἀπό ἡγουμένων, ἀσκήτευσε στήν Μονή κατά τίς ἀρχές τοῦ 16ου αἰῶνος, ὅπως πληροφορούμαστε ἀπό τόν βίο του ἀλλά καί ἀπό τό ἀρχικό μαρτύριο τοῦ ὁσιομάρτυρος ᾿Ιακώβου. Χειροτονήθηκε μάλιστα ἱερέας καί διακόνησε ὡς ἐφημέριος τοῦ Καθολικοῦ, ἕως τήν περίοδο πού συνδέθηκε μέ τόν ὁσιομάρτυρα ᾿Ιάκωβο καί ἐντάχθηκε στή συνοδεία του. Σύμφωνα μέ τήν παράδοση τῆς Μονῆς ἀσκήτευσε στό Κάθισμα τοῦ ὁσίου ᾿Ονουφρίου, τό ὁποῖο ἔκτοτε μετονομάσθηκε καί σέ Κάθισμα τοῦ ἁγίου Θεωνᾶ. ῾Η μνήμη του ἑορτάζεται στίς 4 ᾿Απριλίου. 

ε) ῞Οσιος Θεόφιλος ὁ μυροβλύτης (1460-1548). ῾Ο ὅσιος Θεόφιλος, καταγόμενος ἀπό τή Ζίχνη τῆς Μακεδονίας, ἔζησε κατά τή διάρκεια τοῦ πρώτου αἰώνα μετά τήν ῞Αλωση καί θεωρεῖται ἀπό τούς σημαντικότερους ἀντιγραφεῖς κωδίκων στό ῞Αγιον ῎Ορος κατά τή διάρκεια τοῦ 16ου αἰῶνος, μιᾶς περιόδου ἐξαιρετικά γόνιμης γιά τόν ἁγιορειτικό Μοναχισμό. Μετά ἀπό μία περίοδο διακονίας τῶν ὑπόδουλων ῾Ελλήνων, ἀλλά καί τοῦ Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, ὅπου ὑπηρέτησε ὡς ἔξαρχος, ἀνεχώρησε γιά τό ῞Αγιον ῎Ορος, ὅπου ἐγκαταβίωσε ἀρχικά, τό 1510, στή Μονή Βατοπεδίου καί ἐν συνεχείᾳ στή Μονή ᾿Ιβήρων. Τέλος, ἀποσύρθηκε στήν παντοκρατορινή Καλύβη τοῦ ῾Αγίου Βασιλείου στήν Καψάλα, ἀνατολικά τῶν Καρυῶν. ᾿Εκεῖ ὁ ὅσιος Θεόφιλος ἐγκαταβίωσε μαζί μέ τόν ὑποτακτικό του ᾿Ισαάκ, ἀφοῦ προηγουμένως τήν ἀνακαίνισαν μέ τή βοήθεια τοῦ Πρώτου τοῦ ῾Αγίου ῎Ορους Σεραφείμ. Συνέταξε καί ἰδιόχειρη διαθήκη καθώς καί ὁμολογία πίστεως, λίγο πρό τοῦ ὁσιακοῦ θανάτου του τήν Κυριακή 8 ᾿Ιουλίου 1548, ἄν καί τό συναξάριό του ἀναγράφει ἐσφαλμένα ὡς ἔτος τῆς κοιμήσεώς του τό 1558. Παρά τή ρητή ἐντολή πρός τόν ὑποτακτικό του νά μή γνωστοποιήσει τό θάνατό του, ἀλλά νά ρίξει τό νεκρό του σῶμα στό δάσος, οἱ παντοκρατορινοί μοναχοί βρῆκαν τό λείψανό του, τό ὁποῖο μετέφεραν ἀρχικά στή Μονή, ἐνῶ στή συνέχεια τό ἐνταφίασαν ἐντός τοῦ παρεκκλησίου τῆς Καλύβης τοῦ ῾Αγίου Βασιλείου μέ τή συνοδεία πλήθους μοναχῶν. Μετά τήν ταφή του τό λείψανο τοῦ ὁσίου Θεοφίλου ἄρχισε νά ἀναβλύζει μύρο, ὡς «μία ἀπόδειξις καὶ σημεῖον βεβαιότατον μιᾶς ἄκρας καθαρότητος καὶ παρθενίας καὶ ἁγνείας, ὄχι μόνον ἀπὸ ἐμπαθείας μολυσμῶν, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ ἡδυπαθείας λογισμῶν ἀκαθάρτων τοῦ νοός», ὅπως ἐπισημαίνει ὁ ὅσιος Νικόδημος, γεγονός τό ὁποῖο τοῦ προσέδωσε καί τήν ἐπωνυμία τοῦ μυροβλύτη. ῾Η μνήμη του ἑορτάζεται στίς 8 ᾿Ιουλίου. Στή Μονή φυλάσσεται σέ εἰδική λειψανοθήκη τό δεξί χέρι τοῦ ὁσίου Θεοφίλου, ἐνῶ σέ τοιχοχραφία πού βρίσκεται στόν δυτικό τοῖχο τῆς Λιτῆς τοῦ Καθολικοῦ τῆς Μονῆς ἀποκαλεῖται «ὁ Παντοκρατορινός». 

στ) ῞Οσιος Γεράσιμος ὁ νέος, ὁ ἐν Κεφαλληνίᾳ (1509-1579). ῾Ο ὅσιος Γεράσιμος ὁ νέος, σύγχρονος καί κατά τι νεότερος τοῦ ὁσίου Θεοφίλου, ἦλθε κατά τό πρῶτο ἥμισυ τοῦ 16ου αἰῶνος, ἴσως μαζί μέ τόν γνωστό λόγιο μοναχό Παχώμιο Ρουσᾶνο, στό ῞Αγιον ῎Ορος, ὅπου καί ἐκάρη μοναχός καί ἀσκήτευσε γιά κάποιο χρονικό διάστημα, ὥς τήν μετάβασή του στήν Παλαιστίνη. Σύμφωνα δέ μέ τήν τοπική παράδοση ὁ τόπος ἀσκήσεώς του ἦταν ἡ ἐρημική Καψάλα. ῾Η μνήμη τοῦ ὁσίου Γερασίμου ἑορτάζεται στίς 20 ᾿Οκτωβρίου.

ζ) ῞Αγιος ᾿Ιωσήφ, Μητροπολίτης Τιμισοάρας (1568-1656). ῾Ο ἅγιος ᾿Ιωσήφ γεννήθηκε τό 1568 καί καταγόταν ἀπό ἑλληνίδα μητέρα. Εἴκοσι χρόνια ἀργότερα ἦλθε ἀπό τήν ᾿Αχρίδα, ὅπου ζοῦσε μαζί μέ τή μητέρα του, μετά τό θάνατο τοῦ πατέρα του, στή Μονή Παντοκράτορος, συνοδευόμενος καί ἀπό ἕναν ἀκόμη δόκιμο, τό Νικόδημο. ᾿Εδῶ ἐκάρη μοναχός, μετονομασθείς ἀπό ᾿Ιάκωβος σέ ᾿Ιωσήφ, καί χειροτονήθηκε ἱερέας. ᾿Επιδόθηκε δέ στό ἔργο τῆς ἀντιγραφῆς κωδίκων, γιά νά ἀναχωρήσει τελικά γιά ἄλλες ἁγιορειτικές μονές (Μεγ. Λαύρας, Χιλανδαρίου, Ξηροποτάμου, Βατοπεδίου, Κουτλουμουσίου), ὥς τό 1650, ἔτος κατά τό ὁποῖο ἐξελέγη μητροπολίτης Τιμισοάρας, ὅπου ἔζησε τό ὑπόλοιπο τῆς ζωῆς του, ὥς τό 1656, καί ἀναδείχθηκε ἅγιος, ἐπιτελώντας πλῆθος θαυμάτων. ῾Η μνήμη του ἑορτάζεται στίς 15 Σεπτεμβρίου. 

η) ῞Οσιος ᾿Ακάκιος ὁ Καυσοκαλυβίτης (1630-1730). ῾Ο ὅσιος ᾿Ακάκιος ὁ νέος, ἱδρυτής τῆς ῾Ιερᾶς Σκήτης τῶν Καυσοκαλυβίων, ἀσκήτευσε γιά ἕνα μικρό χρονικό διάστημα, πρό τῆς ὁριστικῆς ἐγκαταβιώσεώς του στήν περιοχή τῶν Καυσοκαλυβίων, στήν «σκήτην τοῦ Παντοκράτορος, ἔνθα εὑρισκόμενος ἦλθε καὶ ὁ γέροντάς του ἀπὸ τὴν Ζαγοράν χάριν μουσικῆς», ὅπως σημειώνει ὁ βιογράφος του παπα-᾿Ιωνᾶς ὁ Καυσοκαλυβίτης. Μέ τή φράση «Σκήτη Παντοκράτορος» ἐννοεῖται προφανῶς ἡ Καψάλα. ῾Η μνήμη τοῦ ὁσίου ᾿Ακακίου τιμᾶται στίς 12 ᾿Απριλίου. 

θ) ῞Οσιος Νικόδημος ὁ ῾Αγιορείτης (1759-1809). ῾Ο μεγάλος αὐτός πατέρας τῆς Φιλοκαλικῆς ᾿Αναγέννησης, ἐγκαταβίωσε τό 1777 μαζί μέ τό γέροντά του ᾿Αρσένιο Μωραΐτη «εἰς τὸ Κυριακὸν τῆς Σκήτεως τοῦ Παντοκράτορος», ἐνῶ λίγο μετά τό 1778 «ἀγόρασε τὴν καλύβην ὁποὺ εἶναι ἄνωθεν τοῦ Κυριακοῦ, εἰς τὸ ραχώνι, ὁποὺ ὀνομάζεται τοῦ Θεωνᾶ». ᾿Αργότερα, μετά τό 1784 κοινοβίασε μαζί μέ τόν Γερο-Σίλβεστρο τόν Καισαρέα στήν Καλύβη τοῦ ῾Αγίου Βασιλείου στήν Καψάλα, ὅπου ἔγινε μεγαλόσχημος μοναχός, συνέγραψε τό ἔργο του Χρηστοήθεια καί συνέθεσε τήν ᾿Ακολουθία τοῦ ὁσίου Θεοφίλου. ᾿Από ἐκεῖ «ἐπῆγεν εἰς τὴν Μονὴν τοῦ Παντοκράτορος», ὅπου καί ἐμόνασε ἐπί ἕνα ἔτος καί ἐν συνεχείᾳ ἐπέστρεψε στήν Καψάλα, ὅπου «ἀγόρασεν τὴν Καλύβην ὁποὺ εἶναι ἀντικρὺς τοῦ ῾Αγίου Βασιλείου» (σήμερα Καλύβη τοῦ ῾Αγίου Νικολάου Νικοδήμου). ῾Ο ὅσιος Νικόδημος ἀσκήτευσε ἐπί μακρό χρονικό διάστημα (περί τά 32 ἔτη) στήν Καψάλα (Καλύβες ῾Αγίου Μανδηλίου, ῾Αγίου Νικολάου καί Νέα Νικοδήμου), ἡ ὁποία δηλώνεται ἐπανειλημμένως στό βίο του ὡς «Σκήτη τοῦ Παντοκράτορος» καί ἀποτελοῦσε τόν ἰδεώδη τόπο μοναχικῆς ἀσκήσεως γιά τόν ἴδιο. ᾿Επιπλέον, κατά τήν περίοδο συντάξεως τοῦ μνημειώδους Συναξαριστοῦ του, ὅπως ὁμολογεῖ στό Προοίμιό του, ἐργάσθηκε στή Βιβλιοθήκη τῆς Μονῆς Παντοκράτορος, χρησιμοποιώντας τόν χειρόγραφο Συναξαριστή τῆς Μονῆς, ὁ ὁποῖος ἀπετέλεσε καί τή βάση γιά τό ἔργο του. ῾Η μνήμη του ἑορτάζεται στίς 14 ᾿Ιουλίου.

ι) ῞Αγιος Μακάριος ὁ Νοταρᾶς, Μητροπολίτης Κορίνθου (1731-1805). ῾Ο συναθλητής καί καθοδηγητής τοῦ ὁσίου Νικοδήμου στήν ἀνάληψη τοῦ σπουδαιότατου συγγραφικοῦ του ἔργου, ἅγιος Μακάριος ὁ Νοταρᾶς, ἐρχόμενος στό ῞Αγιον ῎Ορος τό 1777, παρέμεινε καί αὐτός γιά ἕνα χρονικό διάστημα στήν Καψάλα, συνεργαζόμενος μέ τόν ὅσιο Νικόδημο γιά τήν προετοιμασία τῶν ἐκδόσεων τῆς Φιλοκαλίας, τοῦ Εὐεργετινοῦ καί ἄλλων βιβλίων. Σύμφωνα μάλιστα μέ ἀνεξακρίβωτη πληροφορία, στόν ἅγιο Μακάριο εἶχε μεταβιβασθεῖ μέ ὁμόλογο, τό ὁποῖο φυλασσόταν στή Μονή, ἡ Καλύβη, ὅπου διέμενε ὁ ὅσιος Νικόδημος. ῾Εορτάζει στίς 17 ᾿Απριλίου. 

ια) ῞Οσιος Παΐσιος ὁ Βελιτσκόφσκι (1722-1794). Συνόμιλος τῶν Κολλυβάδων ὁ ὅσιος Παΐσιος, μετέφερε στό σλαβικό κόσμο τό πνεῦμα τῆς Φιλοκαλίας καί τῆς ἁγιορειτικῆς ἀσκητικῆς ἐμπειρίας. Κατά τήν περίοδο τῆς ἐγκαταβιώσεώς του στό ῞Αγιον ῎Ορος καί τῆς συνεργασίας του μέ τόν ἅγιο Μακάριο Νοταρᾶ καί τόν ὅσιο Νικόδημο, ἐπέλεξε ὡς τόπο τῆς ἀσκήσεώς του τό Κελλί τοῦ Προφήτου ᾿Ηλιού, τό ὁποῖο ἐν συνεχείᾳ, μέ τούς πολυάριθμους μαθητές του μετέτρεψε στή γνωστή ὁμώνυμη Σκήτη, πού ἀποτελεῖ ἐξάρτημα τῆς Μονῆς. ᾿Ασκήτευσε ἐπίσης καί στό σπήλαιο «Κρήτη», ὅπου εἶχε ἀσκητεύσει καί ὁ ἅγιος Νήφων. ῾Η μνήμη του τιμᾶται στίς 15 Νοεμβρίου.